Co się stało z samcem alfa?

autor Magda

Musisz koniecznie pokazać swojemu psu kto tak naprawdę jest samcem alfa, bo inaczej będzie próbował przejąć władzę w domu! – ile razy słyszeliście podobnie brzmiącą teorię? Tego typu podejście do psów ma swoje podstawy w wiedzy (lub jak się okazuje w braku najnowszej wiedzy) o wilkach. Pomijając fakt, że psie życie społeczne zupełnie różni się od wilczego i porównywanie zachowania psów do zachowania wilków może być bardzo zdradliwe, okazuje się, że również te “agresywne i okrutne” wilki zamiast walczyć o przywództwo w stadzie, tworzą silne więzi rodzinne. 

Miałam napisać własny post na temat zmiany w postrzeganiu wilków, ale szukając materiałów trafiłam na świetny artykuł Davida Mecha, światowego autorytetu w dziedzinie zachowania wilków i postanowiłam przetłumaczyć jego fragmenty, które rzucają zupełnie inne światło na kwestię dominacji.


David Mech, “Whatever Happened to the Term ALPHA Wolf?”

Termin alfa w odniesieniu do wilków ma długą historię. Przez wiele lat w książkach i artykułach poświęconym wilkom pojęcia samiec alfa, samica alfa czy para alfa pojawiały się bardzo często. W wielu nowych tekstach nadal pojawia się to słowo, ale wnikliwy obserwator zauważy jednak, że zdarza się to coraz rzadziej. (…) Zmiana w terminologii odzwierciedla istotną zmianę w naszym postrzeganiu życia społecznego wilków. Wilcze stado nie jest grupą zwierząt, której dowodzi tzw. „top dog”, który siłą zdobył najwyższą pozycję w stadzie, ani też para takich agresywnych wilków. Zgodnie z najnowszymi doniesieniami naukowymi stado wilków to zazwyczaj jedynie grupa rodzinna zbudowana w taki sam sposób, jak choćby ludzka rodzina. Dojrzewające samce i samice z różnych stad opuszczają je, aby spotkać się, znaleźć wolne terytorium z odpowiednią ilością zwierzyny, stworzyć pary i dochować się własnego potomstwa. Czasami młody samiec wiąże się z samicą z sąsiedniej watahy i tworzą oni nowe stado w pobliżu swoich rodzin. W środowisku, w którym wilki występują bardzo licznie, osobniki opuszczające swoje rodzinne stada przemierzają wiele kilometrów, aby znaleźć wolne terytorium na skraju terenów zajmowanych przez inne watahy. Dzięki temu wilcza populacja zwiększa swój obszar występowania. (…)


wilkzima

Wilki potrafią długo szukać odpowiedniego terytorium, na którym zakładają własne rodziny.

Świeżo upieczeni wilczy rodzice wychowują swoje potomstwo, karmią i dbają o nie jak większość innych zwierząt. Kiedy szczenięta rosną i rozwijają się, ich rodzice w naturalny sposób nadzorują ich aktywność, a one w równie naturalny sposób podążają za rodzicami. Na jesieni szczenięta zaczynają oddalać się od nory i wraz z rodzicami poznają własne terytorium. Rodzice automatycznie stają się liderami grupy. Bycie liderem nie oznacza konieczności walki, ponieważ identycznie jak w ludzkich rodzinach potomstwo naturalnie poddaje się „dowodzeniu” rodziców. Z czasem wilcze szczenięta stają się bardziej samodzielne i tymczasowo mogą oddalić się od grupy, jednak to cały czas rodzice decydują o polowaniu, znaczą terytorium, odstraszają padlinożerców od upolowanej zwierzyny, a także bronią terytorium przed obcymi wilkami.


wolves-1388558_1280

W wilczym stadzie panują rodzinne relacje. Młodsze wilki podporządkowują się starszym.

Kiedy szczenięta mają już rok, rodzice zazwyczaj dochowują się drugiego miotu i pozostają w roli liderów zarówno wobec starszych, jak i młodszych szczeniąt. Roczniaki w naturalny sposób dominują nad szczeniętami, podobnie jak starsi bracia i siostry w ludzkich rodzinach, ale nie ma tu mowy o walce o pozycję w stadzie. Niektóre wilki opuszczają rodzinne stado w wieku jednego roku lub dwóch lat, inne pozostają w nim nawet jako trzylatki. W końcu większość wilczych dzieci opuszcza rodziców i zakłada własne stada.Biorąc pod uwagę jak naprawdę funkcjonują wilcze watahy nie ma konieczności nazywania pary rodzicielskiej samcem i samicą alfa, podobnie jak ludzkich rodziców nie nazywamy w ten sposób. Trafniejsze określenia to samiec rozpłodowy, samica rozpłodowa i para rozpłodowa, lub po prostu rodzice.

Jak to się stało, że naukowy świat tak długo nazywał wilczych rodziców parą alfa? Odpowiedź jest bardzo interesująca i pokazuje w jaki sposób rozwija się nauka. Kilka dekad temu, kiedy jeszcze nie przeprowadzono tak wielu badań nad wilkami żyjącymi na wolności, naukowcy zainteresowani społecznym życiem wilków twierdzili, że wilcze stado składa się z przypadkowo dobranych osobników, które spotykają się zimą, aby skuteczniej polować na zwierzynę. Zdecydowali się oni na jedyny wówczas możliwy sposób obserwowania tych zwierząt i umieścili w jednym miejscu wilki żyjące w niewoli, pochodzące z różnych ogrodów zoologicznych.


wilk1

W naturalnym środowisku wilki w stadzie budują relacje bez ciągłych walk i rywalizacji.

Kiedy umieści się w jednym miejscu przypadkową grupę jakichkolwiek zwierząt będą one naturalnie rywalizować ze sobą i w końcu utworzą coś na wzór hierarchii dominacji. Można to porównać do tzw. porządku dziobania zaobserwowanego u kur. W takim przypadku określenie alfa jest jak najbardziej na miejscu, mając na myśli osobnika, który poprzez konkurowanie i walkę z innymi  zdobył najwyższą pozycję w grupie. Tak właśnie było w przypadku sztucznie utworzonej grupy wilków. Główny behawiorysta obserwujący zachowanie wilków w niewoli, Rudolph Shenkel, opublikował słynną pracę, w której zapewniał, że w każdej grupie wilków znajduje się najwyższy rangą samiec i samica, których określił jako alfa. W latach 60., a więc w czasie gdy pisałem swoją książkę The Wolf: Ecology and Behavior of an Endangered Species publikacja Shenkela była najważniejszą pracą dotyczącą zachowania wilków. (…) Wiele innych później napisanych książek i artykułów o wilkach nawiązywało do mojej książki i jednocześnie szerzyło błędne informacje o wilkach alfa. W latach 90., po tym jak przez wiele lat obserwowałem dziko żyjące wilki na wyspie Ellesmere niedaleko bieguna północnego zdecydowałem się wreszcie sprostować te informacje. Jednakże do tego czasu opinia publiczna, a także wielu naukowców chętnie przyjęła koncepcję alfa wraz z terminologią. Wyglądało na to, że nikt nie mówił już o wilkach bez wspominania o osobnikach alfa. Wiele osób pytało mnie jak wilk staje się alfą i jaki sposób walki i rywalizacji zapewnia najwyższą pozycję w stadzie. W związku z tym, w 1991 roku zdecydowałem się opublikować artykuł „Alpha Status, Dominance and Division of Labor in Wolf Packs” w czasopiśmie Canadian Journal of Zoology, w którym formalnie zaprzeczyłem wcześniejszym informacjom na ten temat. W 2000 roku ponownie odniosłem się do problemu alfy w artykule „Leadership in Wolf, Canis lupus, Packs” w Canadian Field Naturalist.

Mówi się, że potrzeba 20 lat, aby nowe doniesienia naukowe w przyjęły się w opinii publicznej. Podobnie jest z konceptem alfa. Kilku moich znajomych biologów zajmujących się wilkami zaakceptowało zmianę w podejściu do struktury wilczego stada, ale są i tacy, którzy nagle poprawiają się w trakcie rozmowy ze mną, a jeszcze inni są zupełnie nieświadomi w tej kwestii. (…) Tu nie chodzi tylko semantykę, czy poprawność polityczną, ale także o poprawność biologiczną. Termin jakim określamy rozpłodową parę wilków powinien opisywać ich biologiczną i społeczną rolę, zamiast utrwalać błędne informacje.


wilk2

Teoria dotycząca dominacji ma zastosowanie w przypadku zwierząt zamkniętych na jednej powierzchni np. w ogrodach zoologicznych.

Miejscem, w którym temat społecznej struktury wilków jest szczególnie skomplikowany, jest park Yellowstone. Wielu naukowców spędziło tam długie godziny na obserwowaniu zachowania wilków. Ze względu na to, że populacja wilków w tym miejscu została całkiem niedawno odbudowana oraz na dużą dostępność zwierzyny łownej struktura społeczna tamtejszych wilków jest bardziej złożona niż w innych częściach świata. Wilki w Yellowstone opuszczają rodzinne stado w wieku 2 lub 3 lat, a nie 1 roku lub 2 lat, jak zazwyczaj się dzieje, przez co stada są bardziej liczne i łączą więcej dorosłych osobników, niż gdziekolwiek indziej. W stadach, w których oprócz matki, są jej dorosłe córki często oba pokolenia dochowują się szczeniąt – córki są zazwyczaj zapładniane przez samców spoza stada. W takich sytuacjach samice mogą stać się bardziej rywalizujące i zasadnym jest nazywanie najstarszej samicy mianem alfa, a jej dorosłych córek – beta. Obserwatorzy z Yellowstone często używają tych określeń, niestety także w odniesieniu do bardziej typowych stad, z jedną parą rozpłodową. Żeby uniknąć nieporozumień bardziej zasadnym byłoby np. używanie nazw samica dominująca lub matka rodu, a dla jej dorosłych córek samice podporządkowane. W pojedynczych przypadkach, gdzie samice wyraźnie przejawiają porządek oparty na dominacji mogłyby to być np. określenia osobniki drugiego lub trzeciego rzędu. Takie podejście wpłynęłoby nie tylko na zmianę w biologicznej terminologii, ale także na postrzeganie struktury wilczego stada w opinii publicznej.

Mam nadzieję, że nie będzie potrzeba 20 lat, aby media i opinia publiczna w pełni przyjęła poprawne nazewnictwo. Dzięki temu przestarzały model wilczego stada, jako agresywnej grupy zwierząt nieustannie walczącej o przejęcie władzy może raz na zawsze odejść w niepamięć.


13838273_1113466812047809_1107642198_o

Zdjęcie autorstwa Daniela Rakusa.

 

Jeśli osobniki alfa, beta, itd. zdarzają się w wilczych stadach tylko w wyjątkowych sytuacjach, to nie ma najmniejszego powodu by odnosić ten model do psów (życie społeczne psów podlega jeszcze innym zasadom, ale to temat na oddzielny post). Rady oparte na zdobywaniu najwyższej pozycji w stadzie, które tworzymy z psem można włożyć między bajki. O błędnych założeniach takiego podejścia, ale też o tym, co warto wynieść z tzw. teorii dominacji (bo nawet z najgorszej teorii można wynieść coś wartościowego) napiszemy niebawem. :)

M.

CO PIES POLECA

9 komentarzy

Avatar
Dziabongowo 27 lipca 2016 - 14:01

O boziu, sama bym tego lepiej nie napisała :)
Bardzo dobry tekst oparty na naukowych faktach a nie farmazonach.
Warty udostępniania!
Dziękuję bardzo jako pracownik naukowy :)

Odpowiedz
Avatar
CoPiesNaTo 27 lipca 2016 - 16:50

Dzięki za miłe słowa. Wychodzimy z założenia, że tylko naukowe podejście może przekonać niedowiarków. A z takimi mitami warto walczyć. Pozdrowienia! :)

Odpowiedz
Avatar
Psiiolubni 27 lipca 2016 - 15:02

Świetny post, wszystko doskonale opisane i ujęte. Brawo, dobra robota!

Odpowiedz
Avatar
CoPiesNaTo 27 lipca 2016 - 16:48

Dzięki! Staramy się. ;)

Odpowiedz
Avatar
Calypso 27 lipca 2016 - 16:48

Świetny tekst! Ciekawe kiedy ludzie zrozumieją, że pojęcie dominacji można rozumieć w zupełnie inny sposób. Pozdrowienia i czekam na wiecej!

Odpowiedz
Avatar
CoPiesNaTo 27 lipca 2016 - 16:54

Niestety wydaje mi się, że jeszcze dużo czasu minie zanim coś się zmieni w rozumieniu tego pojęcia. Ale na pewno warto próbować coś zmienić w temacie. Jeśli uda się trafić choćby do jednej osoby, to i tak to będzie krok w dobrą stronę. Pozdrowienia! :)

Odpowiedz
Avatar
bastcilkdoptb 7 września 2016 - 07:08

I do not even know how I ended up here, but I thought this post was great. I don’t know who you are but certainly you’re going to a famous blogger if you are not already ;) Cheers!

Odpowiedz
Avatar
CoPiesNaTo 18 listopada 2016 - 23:29

Thanks! :)

Odpowiedz
Avatar
Magda 25 października 2017 - 14:24

Hej,
Polecam lekturę “Oczami psa’ – A. Horowitz również ciekawie tłumaczy historię wilków, psów i zmian jakie zaszły między nimi i jak je odczytywać.

Odpowiedz

Skomentuj Aba Cancel Reply